Opis
W roku 2019 obchodzimy 450. rocznicę unii lubelskiej.
Na sejmie unijnym w Lublinie, obradującym od stycznia do sierpnia 1569 roku, podjęto decyzje, które zbudowały Rzeczpospolitą Obojga Narodów i ukształtowały
geopolityczną strukturę Europy Środkowo-Wschodniej
na całą epokę. Na ten dorobek złożyło się kilka ważnych aktów państwowych. Przede wszystkim 1 lipca
1569 roku zawarto unię polsko-litewską, która tworzyła
nowe państwo - Rzeczpospolitą Obojga Narodów, nie
likwidując dotychczas istniejących: Korony Królestwa
Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Powstała
struktura o charakterze federacyjnym, ze wspólnym
obieralnym monarchą, wspólnym sejmem i polityką
zagraniczną. Oba jej podmioty zachowywały jednak
własne terytorium, urzędy, skarb, język urzędowy, system sądowy. Oprócz podmiotów federacji w nowym
państwie istniały obszary swoistej autonomii. Przywileje królewskie z 26 maja i 6 czerwca 1569 roku ustalały ramy funkcjonowania Ziemi Wołyńskiej i Księstwa Kijowskiego, oddzielonych od Wielkiego Księstwa
Litewskiego i przyłączonych („przywróconych”, jak wówczas mówiono) do Korony. Obu terytoriom przyznano
identyczne prawa do stosowania odrębnego systemu
sądownictwa i własnego języka urzędowego - ruskiego,
uprzywilejowany status cerkwi prawosławnej oraz wyłączenie spod egzekucji dóbr królewskich. Powstał w ten
sposób zalążek Rzeczypospolitej już nie dwóch, a trzech
narodów - polskiego, litewskiego i ruskiego. Kolejnym
terytorium, które zostało włączone do Korony przy
zachowaniu wielu regionalnych odrębności, były Prusy
Królewskie. Odpowiedni dekret królewski został wydany
16 marca 1569 roku. Województwa tej prowincji miały
odtąd uczestniczyć we wspólnym sejmie Rzeczypospolitej, ale pozostawiano Prusom autonomiczny system
sądownictwa, odrębny ustrój sejmikowy, dopuszczający
udział przedstawicieli miast, oraz możliwość używania
języka niemieckiego jako równoległego z polskim języka
urzędowego. Konstytucja sejmowa „O Ziemi Inflanckiej”
regulowała z kolei odrębny status tego terytorium, podporządkowując je Koronie i Litwie, co otworzyło drogę
do nieco późniejszych szczegółowych rozwiązań ustanawiających autonomię podobną do pruskiej.
Znaczny wpływ na dorobek sejmu lubelskiego miał król
Zygmunt II August, ale decyzje ws. unii były przede wszystkim efektem porozumienia zawartego między partnerami
o zróżnicowanych interesach i poglądach. Szlachta polska dążyła do głębszej integracji, litewska do zachowania
większej odrębności, ruska i pruska chroniły swe regionalne interesy. Udało się jednak wynegocjować rozwiązania
kompromisowe, które okazały się fundamentem trwałego funkcjonowania ważnego państwa stabilizującego sytuację w Europie Środkowo-Wschodniej. Jego
istnienie powstrzymało na 200 lat ekspansję Wielkiego
Księstwa Moskiewskiego i stworzyło wielki obszar
w Europie Środkowo-Wschodniej, na którym działało
państwo o charakterze obywatelskim i parlamentarnym, odwołujące się do ideologii wolnościowej.
Henryk Litwin
Awers
Na awersie monety został umieszczony wizerunek
króla Zygmunta II Augusta według Jana Matejki.
Rewers
Na rewersie monety znajdują się: herb Zygmunta II
Augusta, cytat z dokumentów sejmu unijnego: „Wolni
do wolnych, równi do równych” oraz fragment obrazu
Marcella Bacciarellego „Unia lubelska”.
|
